معناي ختم نبوت!

معناي ختم نبوت!

مجموعه: اصول و فروع دين

 مقصود از خاتميت اين است که پس از رسول گرامي، ديگر پيامبري نخواهد آمد و باب وحي تشريعي به روي بشر بسته شده است و همچنين بر هيچ انساني، وحيي که حامل تشريع حکمي و تعيين تکليفي و تحليل حرامي يا تحريم حلالي باشد, فرود نخواهد آمد...
 هرکس مدعي آن باشد که از جانب خدا در مورد احکام الاهي به او وحي شده, و احکام جديد و بي‏سابقه‏اي را که در شريعت پيامبر اسلام نبوده است، بر او نازل شده‌است ، چنين فردي مشتبه يا مغرض, و از نظر مسلمانان منکر اصل ضرور ديني است. از طرف ديگر, قرآن مجيد از اکمال دين در قرآن خبر داده است؛ آن جا که مي‏فرمايد:

اليَوْم أَکْمَلْتُ لَکُمْ دينکُمْ وَأَتْمَمتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتي وَرَضيتُ لَکُمُ الإِسْلامَ دِيناً.(مائده(5):3).
امروز دين شما را کامل, و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را در جايگاه آيين جاودان پذيرا شدم.
کمال دين در اين است که کليه مسائل مربوط به آن اعم از اصول و فروع بر پيامبر گرامي نازل شده و او نيز به گونه‏اي در اختيار امت قرار داده است.
تعليمات پيامبران، بصورت تدريجي و با توجه به استعداد جوامع بشري در هر دوره نازل شده است. هرچند قرآن در برخي موارد اختلاف شرايع را مي ‌پذيرد؛

«لکل جعلنا منکم شرعة و منهاجاً»
«براي هر کدام(هر قوم و امت)يک راه ورود و يک طريقه خاص قرار داديم» (مائده/48)
در عين حال، منشاء همه اين تعاليم را از سرچشمه واحد مي ‌داند و بر پيوستگي تعاليم انبياء تاکيد مي ‌کند؛

«شَرَعَ لکم من الدين ما وصي به نوحا و الذي اوحينا اليک و ما وصينا به ابراهيم و موسي و عيسي»
«خداوند براي شما ديني قرار داد که قبلا به نوح توصيه شده بود و اکنون بر تو وحي کرديم و به ابراهيم و موسي و عيسي نيز توصيه کرديم» (شوري/ 13)

مسلمين معتقدند إنزال تدريجي معارف الهي از طريق وحي، با بعثت حضرت رسول اکرم (ص) پايان پذيرفت يعني ظهور دين اسلام، با پايان يافتن دفتر نبوت توأم بوده است، و قرآن آخرين کتاب آسماني است که از سوي خداوند متعال براي بشر نازل شده است
بنابراين هسته مرکزي تعاليم انبياء واحد است و اختلاف شرايع از نوع اختلافات عرضي (در برابر هم) نيست بلکه اختلافي طولي است؛ به عبارت ديگر، همه انبياء هدف واحدي را دنبال مي ‌کرده ‌اند و اختلاف و تفاوت تعليمات آسماني پيامبران از نوع اختلاف در درجه و مرتبه است؛ يعني پيامبران تعاليم يکديگر را تکميل و تتميم کرده ‌اند. به همين دليل است که قرآن کريم هرگز کلمه «دين » را به صورت جمع (اديان) بکار نبرده است و خداوند قرآن را با عنوان «مهيمن» (حافظ و نگهبان ساير کتب آسماني) نام مي ‌برد:
«و انزلنا اليک الکتاب بالحق مصدقا لما بين يديه من الکتاب و مهيمنا عليه»
«ما اين کتاب را به حق فرود آورديم در حالي که تاييد و تصديق مي کند کتب آسماني پيشين را و حافظ و نگهبان آنهاست» (مائده/48)

مسلمين معتقدند إنزال تدريجي معارف الهي از طريق وحي، با بعثت حضرت رسول اکرم (ص) پايان پذيرفت يعني ظهور دين اسلام، با پايان يافتن دفتر نبوت توأم بوده است، و قرآن آخرين کتاب آسماني است که از سوي خداوند متعال براي بشر نازل شده است. پس از محمدبن عبدالله (ص) تجديد نبوت ‌ها ـ چه پيامبران صاحب شريعت و چه پيامبراني که تبليغ پيامبران صاحب شريعت را به عهده داشتند ـ پايان يافت. در قرآن به مسئله ختم نبوت اشاره شده است:

«ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول الله و خاتم النبيين»
«محمد پدر هيچيک از مردان شما نيست، همانا او فرستاده خدا و پايان دهنده پيامبران است» (احزاب/40)
در آيه بالا، از حضرت محمد (ص) صريحاً با عنوان «خاتم النبيين» نام برده شده است. در آيات ديگري نيز به اين مسئله اشاره شده است:

«و تمّت کلمة ربّک صدقاً و عدلاً لا مبدّل لکلماته»
«پيام راستين و موزون پروردگارت کامل گشت، کسي را توانايي تغيير دادن آنها نيست» (انعام/115)
البته بايد توجه داشت که معني ختم نبوت اين نيست که نياز بشر به تعليمات الهي و تبليغاتي که از راه وحي رسيده رفع شده است. بلوغ و رشد فکري جوامع بشري هيچگاه آنها را از تعليمات پيامبران مستغني نخواهد کرد. تلقّي رايج و فراگير از خاتميت، کمال دين و جامعيت آن است. آنچه به واسطه ختم نبوت رفع شده، نياز به وحي جديد و تجديد نبوت‏هاست، نه نياز به دين و تعليمات الهي.

حضرت اميرالمومنين در نهج البلاغه مي ‌فرمايند:
«و لم يخل سبحانه خلقه من نبي مرسل او کتاب منزل او حجة لازمة او محجة قائمة، رسل لا تقصر بهم قلة عددهم و لا کثرة المکذبين لهم، من سابق سمي له من بعده او غابر عرفه من قبله.علي ذلک نسلت القرون و مضت الدهور و سلفت الآباء و خلفت الابناء، الي ان بعث الله محمدا رسول الله صلي الله عليه و آله لا نجاز عدته و تمام نبوته، ماخوذا علي النبيين ميثاقه، مشهورة سماته، کريما ميلاده»

«خداوند هرگز خلق را از وجود يک پيامبر يا کتاب آسماني يا حجت کافي يا طريقه روشن، خالي نگذاشته است، فرستادگاني که اندکي عدد آنها و بسياري عدد مخالفانشان آنها را از انجام وظيفه باز نداشته است.هر پيامبري به پيامبر پيشين خود قبلا معرفي شده است و آن پيامبر پيشين او را به مردم معرفي کرده و بشارت داده است.به اين ترتيب نسلها پشت سر يکديگر آمد و روزگاران گذشت تا خداوند محمد(صلي الله عليه و آله)را به موجب و عده اي که کرده بود، براي تکميل دستگاه نبوت فرستاد در حالي که از همه پيامبران براي او پيمان گرفته بود.علائم او معروف و مشهور و ولادت او بزرگوارانه بود» (نهج ‌البلاغه، خطبه 1)

وحي يعني نزول فرشته بر گوش و بر دل به منظور ماموريت و پيامبري، هر چند منقطع شده است و ديگر فرشته اي بر کسي نازل نمي شود و او را مامور اجراي فرماني نمي نمايد، زيرا به حکم «اکملت لکم دينکم» آنچه از اين راه بايد به بشر برسد رسيده است، ولي باب الهام و اشراق هرگز بسته نشده و نخواهد شد، ممکن نيست اين راه مسدود گردد

خاتميت به معناي ختم  پيامبري است زيرا پيامبري که «خَتَمَ المَراتب باَسرها» باشد؛ يعني همه مراحل کمال را طي کرده است و راه نرفته و نقطه کشف ناشده‏اي را از نظر وحي باقي نگذاشته است. پيوند نبوت‏ها و رابطه اتصالي آن‏ها بيانگر اين است که نبوت يک سير تدريجي به سوي تکامل داشته و آخرين حلقه نبوت، مرتفع‏ترين قله آن است. با کشف آخرين دستورهاي الهي جايي براي کشف جديد و پيامبر جديد باقي نمي‏ماند.

صدر المتالهين در مفاتيح الغيب مي گويد:
«وحي يعني نزول فرشته بر گوش و بر دل به منظور ماموريت و پيامبري، هر چند منقطع شده است و ديگر فرشته اي بر کسي نازل نمي شود و او را مامور اجراي فرماني نمي نمايد، زيرا به حکم «اکملت لکم دينکم» آنچه از اين راه بايد به بشر برسد رسيده است، ولي باب الهام و اشراق هرگز بسته نشده و نخواهد شد، ممکن نيست اين راه مسدود گردد» (ملاصدرا، مفاتيح الغيب: ص 13 )
پس ختم نبوت به معني ختم انزال وحي براي ارشاد و هدايت مردم است و اين به معناي عدم نياز بشر به هدايت در هيچ دوره ‌اي نيست.
منابع:
نهج البلاغه، سيد جعفر شهيدي (مترجم)، انشارات علمي فرهنگي، 1387
مفاتيح الغيب، محمدبن ابراهيم صدرالدين شيرازي، محمد خواجوي (مترجم)، علي عابدي شاهرودي (مقدمه) انتشارات مولي